Γαλήνη (1958)

Τίτλος κινηματογραφικής ταινίας: Γαλήνη

Έτος: 1958

Διάρκεια: 68'

Έγχρωμη: Ναι

Είδος: Κοινωνική

Σκηνοθεσία: Gregory Markopoulos

Συγγραφέας: Ηλίας Βενέζης

Σενάριο: Gregory Markopoulos

Φωτογραφία: Gregory Markopoulos

Εταιρία παραγωγής: Serenity Film

Περίληψη/Σχόλια: Ο γιατρός Δημήτρης Βελλής και η αρκετά νεότερη γυναίκα του Ειρήνη, που προέρχονται απ' τη Μικρά Ασία, εγκαθίστανται στην Ανάβυσσο, όπως και πολλοί άλλοι πρόσφυγες. Η Ειρήνη, αντί να καλλιεργήσει διατροφικά είδη –σιτηρά, αμπέλια ή κηπευτικά–, όπως συστήνει η κυβέρνηση, προτιμάει να ασχοληθεί με την καλλιέργεια τριαντάφυλλων. Οι συγχωριανοί τους έχουν τα δικά τους προβλήματα: ο Φώτης Γλάρος, σκάβοντας μια μέρα το χωράφι του, βρίσκεται μπροστά σ’ ένα αρχαίο άγαλμα, αλλά αποκρύπτει επιμελώς το γεγονός. Μια κυρία, που περιμένει εναγωνίως την επιστροφή του γιου της από το μέτωπο, μαθαίνει τη δυσάρεστη είδηση του θανάτου του. Ο Δημήτρης αισθάνεται ότι ο γάμος του έχει ναυαγήσει και απ' την άλλη δεν μπορεί να συνεννοηθεί με τους άλλους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Η Ειρήνη, νιώθοντας το αδιέξοδο, σε μια στιγμή απόγνωσης ξεριζώνει τις τριανταφυλλιές.

Στοιχεία/Trivia: Η ιστορία του κινηματογραφικού γυρίσματος του μυθιστορήματος "Γαλήνη" του Ηλία Βενέζη από τον, Αμερικανό, Ελληνικής καταγωγής, Gregory J. Markopoulos (Γκρέγκορι Μαρκόπουλος) είναι μια πολύχρονη και "περιπετειώδης" ιστορία, η οποία ξεκίνησε το 1954, όταν ο Markopoulos ήρθε στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ και διήρκησε 6 χρόνια, μέχρι το 1960. Τον Φεβρουάριο του 1955, ο Markopoulos συναντά τον Ηλία Βενέζη, τον συγγραφέα της "Γαλήνης" και ο Markopoulos ξεκινάει να γράφει το σενάριο για την μεταφορά του μυθιστορήματος στον κινηματογράφο με την πλήρη υποστήριξη του Βενέζη.

Η προετοιμασία και τα γυρίσματα της ταινίας:

(Πηγή: https://www.lifo.gr/culture/cinema/otan-o-gregory-j-markopoulos-gyrize-tin-tainia-galini-stin-ellada-toy-50)

Ο Markopoulos συναντά τον παραγωγό Αντώνη Ζερβό (της κινηματογραφικής εταιρείας "Ανζερβός") και επίσης την Μελίνα Μερκούρη, που την έχει κατά νου για τον ρόλο της Ειρήνης Βένη (κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος). Η Μερκούρη διαβάζει το σενάριο και του λέει πως "αν επρόκειτο να το παίξω θα ’θελα περισσότερο διάλογο... έκανες την Ειρήνη αντιπαθητική". Ούτε και ο Α. Ζερβός πείθεται από την ιδέα της μεταφοράς της "Γαλήνης" και ζητά από τον Markopoulos να σκεφτεί μήπως μετέτρεπε σε ταινία την ιστορία της Κυρα-Φροσύνης. Τον Ιούνιο του 1955, ο Ηλίας Βενέζης, έχοντας αντιληφθεί το προς τα πού οδεύουν τα πράγματα, προειδοποιεί τον Markopoulos: "Καλά θα κάνεις να γυρίσεις στην Αμερική, χωρίς να κάνεις τίποτε, παρά να μπλέξεις μ’ αυτούς". Ο Α. Ζερβός προτείνει για τους βασικούς ρόλους τής ταινίας την Έλλη Λαμπέτη και τον Δημήτρη Χορν, αλλά ο Markopoulos αρνείται. Ο γιος τού Α. Ζερβού, ο σκηνοθέτης Γιώργος Ζερβός, συμφωνεί με τον Markopoulos. Συμφωνεί με την άποψη πως οι βασικοί ηθοποιοί θα πρέπει να είναι άγνωστοι, γιατί έτσι η ταινία θα αποκτούσε πιο εμφανή λαϊκά-ρεαλιστικά χαρακτηριστικά.

Μετά την υπογραφή τού συμβολαίου με τον Γιώργο Ζερβό (για λογαριασμό της Ανζερβός) και τον Ηλία Βενέζη, ο Markopoulos ξεκινά για την Αμερική, για την εξεύρεση χρηματοδότησης. Η κατάσταση προς στιγμήν περιπλέκεται, καθώς η εταιρεία προτείνει στον Markopoulos να γυρίσει μία άλλη ταινία, που να αναφέρεται στην ζωή των ψαράδων της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, σε σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Μάλιστα, μέσω Πατρών, γίνεται και μια επίσκεψη στο Μεσολόγγι, αλλά και αυτό το πρότζεκτ δεν προχωράει. Ο Η. Βενέζης, πάντα δίπλα στον Markopoulos, του μεταφέρει τις δικές του αγωνίες ("πώς μπορείς να δημιουργήσεις κάτι, με τέτοια ανεκπαίδευτα άτομα;"). Τίποτα δεν προχωράει σωστά και ο Markopoulos τηλεφωνεί στον Η. Βενέζη, λέγοντάς του πως το "πρότζεκτ Γαλήνη είναι πλέον νεκρό".

Στο τέλος του 1956, ο Markopoulos έχει επιστρέψει στην Αμερική, εκεί όπου κάποια στιγμή, στις αρχές του 1957, συναντά τον Μυτιληνιό Τζέιμς Πάρις (Δημήτρης Παρασχάκης), ο οποίος δούλευε στον τομέα της διαφήμισης για την "Skouras Theaters Corporation" (ο Spyros Skouras ήταν τότε πρόεδρος τής 20th Century Fox) και που κάποια στιγμή ενδιαφέρεται για να μπει παραγωγός στην "Γαλήνη", προσφέροντας 12.000 δολάρια. Έτσι δημιουργείται, μαζί με άλλους, η "Serenity Productions", ενώ την ίδιαν εποχή όλη η οικογένεια τού Τζέιμς Πάρις ετοιμάζεται να έρθει στην Ελλάδα.

Τον Μάρτιο του 1958, ο Markopoulos αποφασίζει να επιστρέψει στην Αθήνα. Ο Τζέιμς Πάρις, που έχει επιστρέψει κι αυτός στην Ελλάδα, συναντιέται με τον Markopoulos και αποφασίζουν να επισκεφθούν την Λέσβο (ιδιαίτερη πατρίδα του Πάρις), προκειμένου να εντοπίσουν περιοχές για το γύρισμα. Επισκέπτονται την Βατούσα, το χωριό του Πάρις και το Σίγρι. Το χωριό είναι φτωχό. Στην ταινία ο Πάρις δεν θέλει να δείξει τέτοιου τύπου σκηνικά (εικόνες φτώχειας), προτιμά τα πιο ειδυλλιακά τοπία και φεύγουν. Προτείνεται η Αρτάκη, λίγο έξω από την Χαλκίδα, όπως και η Ανάβυσσος (ο τόπος του μυθιστορήματος), για την κάθοδο των προσφύγων.

Τα γυρίσματα αρχίζουν με γοργό ρυθμό, ενώ στις αρχές Απριλίου του 1958, η εφημερίδα "Ελευθερία" γράφει: "Ένα από τα γνωστότερα ελληνικά μυθιστορήματα, η Γαλήνη του κ. Ηλία Βενέζη, μεταφέρεται εις τον κινηματογράφον. Τούτο ανεκοίνωσεν εις τους δημοσιογράφους ο συγγραφεύς της Γαλήνης, κατά την διάρκειαν δεξιώσεως δοθείσης εις το Ατενέ Παλλάς. Η Γαλήνη θα γυριστεί εις έγχρωμον σινεμασκόπ, με πρωταγωνίστρια την αμερικανίδα ηθοποιό Νόρμα Βάλντι, σκηνοθέτην τον κ. Μαρκόπουλον, παραγωγόν τον κ. Τζ. Αγκούστους και διευθυντήν παραγωγής τον κ. Παρασχάκην (σ.σ. James Paris). Το φιλμ υπολογίζεται να είναι έτοιμον τον Σεπτέμβριον, θα προβληθή δε ταυτοχρόνως εις 1.200 κινηματογράφους της Αμερικής, οι οποίοι το έχουν ήδη προαγοράσει. Ως εδήλωσεν ο κ. Βενέζης, είναι απολύτως ικανοποιημένος από την μετατροπήν του μυθιστορήματός του εις σενάριον".

Σε δημοσίευμα της 5ης Απριλίου 1958, στην εφημερίδα "Εμπρός", διαβάζουμε πως το φιλμ θα γυριστεί κατά τα 2/3 του στην Μυτιλήνη και πως τα "εσωτερικά" θα γυρίζονταν στην Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Για δε τους πρωταγωνιστές, η εφημερίδα αναφέρει την Norma Valdi, στο ρόλο της Ειρήνης Βένη, την νεαρή Vivian Verrilli στο ρόλο της Άννας Βένη και ακόμη τον Μάνο Κατράκη, στο ρόλο του γιατρού Δημήτρη Βένη (σ.σ. ο Κατράκης, τελικά, δεν συμμετείχε στην ταινία και τον ρόλο ερμήνευσε ο Κώστας Μπαλαδήμας).

Οι Έλληνες ηθοποιοί έχουν ήδη συγκεντρωθεί – ανάμεσά τους η Κούλα Αγαγιώτου (θεία Μαρία), ο Θάνος Βελλούδιος (μπάρμα-Στάθης), ο Νικηφόρος Νανέρης (Άγγελος), η Αθηνά Μιχαηλίδου (θεία Σοφία), η Λίλη Γιαννικάκη (Ζαμπέτα) κ.ά. Ακολουθούν γυρίσματα στην Καλλιθέα, μα και στην Λέσβο (Παναγιούδα, Βατούσα), το φιλμ προχωράει, αλλά το όλον πρότζεκτ είναι υπό κατάρρευση, καθότι λείπουν χρήματα. Νέοι ηθοποιοί προστίθενται, όπως ο Κώστας Μπαλαδήμας στο ρόλο του γιατρού Δημήτρη Βένη και ο Βύρων Πάλλης στο ρόλο του μηχανικού. Οι ηθοποιοί όμως μένουν απλήρωτοι.

Νέα γυρίσματα στην Ανάβυσσο με τον Γιώργο Φούντα (στο ρόλο του Φώτη Γλάρου) και τηλεφώνημα από τον James Paris, για ένα ταξίδι που πρέπει να γίνει στη Ρώμη, προκειμένου να ελεγχθεί, τεχνικά, η ταινία. Αρχές Οκτωβρίου του 1958 γίνονται τα τελευταία γυρίσματα στην Ραφήνα, με τους Norma Valdi, Τάκη Κάβουρα (Χαρίτος) και Vivian Verrilli. Και πάλι τεχνικός έλεγχος στη Ρώμη, ενώ στο τέλος Οκτωβρίου του 1958 το φιλμ φαίνεται πως έχει ολοκληρωθεί και από την πλευρά του editing.

Τα προβλήματα κορυφώνονται:

(Πηγή: https://www.lifo.gr/culture/cinema/otan-o-gregory-j-markopoulos-gyrize-tin-tainia-galini-stin-ellada-toy-50)

Ο Markopoulos επιστρέφει στην Αμερική. Συναντιέται με μέλη της "Serenity Productions". Ο Τζέιμς Πάρις φαίνεται πως είχε λάβει 67.000 δολάρια. Λέει στους παραγωγούς πως ο Markopoulos είχε καταστρέψει σκηνές, λόγω λάθος φωτισμού, και πως είχε αναγκασθεί να γυρίσει ο ίδιος συμπληρωματικές (σσ Ο Πάρις φαίνεται ότι έκανε κάποιες συμπληρωματικές λήψεις με τη συνδρομή του Γρηγόρη Γρηγορίου, ο οποίος ανέλαβε και το μοντάζ). Ο Markopoulos ισχυρίζεται πως δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ φώτα στην ταινία. Οι, ήδη πλέον, τεταμένες σχέσεις σκηνοθέτη (Markopoulos) και διευθυντή παραγωγής (Πάρις) διακόπτονται οριστικά, ενώ στην υπόθεση ανακατεύεται δικηγόρος.

Εντούτοις, τον Ιανουάριο του 1960, ο Markopoulos ασχολείται με την αφήγηση στην ταινία. Αποφασίζει πως η αφήγηση πρέπει να είναι ανεξάρτητη της δράσης, έχοντας την δική της αυτονομία στην ταινία. Μπαίνουν οι τίτλοι αρχής. Ο Markopoulos σκέφτεται να εγκαταλείψει κάθε ενασχόληση πλέον με την "Γαλήνη", λόγω ποικίλων καθυστερήσεων. Του τηλεφωνεί ο Τζέιμς Πάρις, του λέει πως θέλει να τον δει, πως είναι ευχαριστημένος από τους παραγωγούς της ταινίας και πως είχε καταλήξει σε μια συμφωνία μαζί τους. Ο Markopoulos αρνείται να συναντηθούν.

Μια προεπισκόπηση της ταινίας γίνεται στο Charles Theatre (στην Βαλτιμόρη), ενώ στις 25 Ιουνίου 1961 η ταινία προβάλλεται στο Σπολέτο, στην Ιταλία, στο Festival dei Due Mondi, που διοργάνωνε ο Gian Carlo Menotti, μαζί με άλλες ταινίες της Film-Makers’ Cooperative, υπό την επίβλεψη του Jonas Mekas, μα και σε μια κανονική προβολή (όχι δοκιμαστική) ξανά στο Charles Theatre. Η ολοκληρωμένη ταινία δεν παίχτηκε ποτέ ευρέως στις κινηματογραφικές αίθουσες της Ελλάδας ή του εξωτερικού. Έκτοτε η ταινία ("director’s cut", όπως δηλαδή την γύρισε και την μόνταρε ο Markopoulos, με διάρκεια 70' και 90' (2 κόπιες) αγνοείται και θεωρείται χαμένη. Η κόπια που σώζεται σήμερα είναι η επεξεργασμένη ταινία του Markopoulos από τον Τζέιμς Πάρις / "Serenity Productions".

Η κόπια της ταινίας που σώζεται σήμερα:

(Πηγή: https://www.lifo.gr/culture/cinema/otan-o-gregory-j-markopoulos-gyrize-tin-tainia-galini-stin-ellada-toy-50)

Η "Γαλήνη" είχε ετοιμαστεί από τον Markopoulos σε δύο κόπιες, μία 70λεπτη και μία 90λεπτη. Όμως η μία και μοναδική κόπια που κυκλοφορεί σήμερα και που δεν σχετίζεται με τον Markopoulos, όσον αφορά στην επεξεργασία της, είναι περίπου 68λεπτη, με τίτλους, μουσική και αφήγηση, που τοποθετήθηκαν μεταγενέστερα και χωρίς την έγκρισή του. Πέρα από το γεγονός πως η κόπια αυτή έχει νοηματικά και άλλου είδους κενά. Σημειώνεται επίσης ότι η ταινία του Markopoulos ήταν στην Αγγλική γλώσσα, ενώ η κόπια που σώζεται είναι στην Ελληνική.

Στην ταινία, για παράδειγμα, πρωταγωνιστικό ρόλο είχε η Κούλα Αγαγιώτου, όμως, στην διασωσμένη κόπια, δεν υπάρχει ούτε ένα πλάνο της. Και άλλους ηθοποιούς, απ’ αυτούς, που εμφανίζονταν στο φιλμ, δεν βλέπουμε, όπως τον Νικηφόρο Νανέρη (που ίσως να αντικαταστάθηκε) ή τον Θάνο Βελλούδιο.

Να προσθέσουμε, επίσης, πως η ταινία διαθέτει τέσσερα μοτίβα αφήγησης. Το ένα είναι όσα γράφονται στις σελίδες ενός βιβλίου, που "κόβουν" ανά τακτά διαστήματα την ροή, το δεύτερο είναι ο αφηγητής (στην ελληνική εκδοχή της ταινίας ο ηθοποιός Μάκης Ρευματάς), το τρίτο είναι η εικόνα-δράση αυτή καθ’ αυτή και το τέταρτο (γιατί ως τέταρτο θα πρέπει να το εκλάβουμε), είναι η μουσική της (συνθέσεις του Richard Strauss βασικά), που δεν έχει ουδεμία σχέση με την original μουσική της, συντεθειμένη από τον Peter Hartman. Σ’ αυτά τα τέσσερα μοτίβα ο συγχρονισμός είναι εντελώς ατυχής.

Τα προβλήματα συντονισμού, όμως, της κόπιας που σώζεται είναι ευρύτερα. Βλέπουμε ηθοποιούς, για παράδειγμα, να μην ανοίγουν το στόμα τους και ν’ ακούγονται διάλογοι και άλλοτε να ανοίγουν το στόμα τους και αντί για διαλόγους να ακούγεται ο αφηγητής. Είναι προφανές πως πρόκειται για μια προχειροφτιαγμένη edit (από άγνωστο επιμελητή), η οποία δεν υπάρχει περίπτωση να ανταποκρίνεται στο όραμα τού σκηνοθέτη της ούτε κατά το ελάχιστο.

Παρά ταύτα, και από αυτήν ακόμη την πρόχειρη και κουτσουρεμένη εκδοχή, κάποιες από τις αρετές τής ταινίας φαίνονται. Τα χρώματα είναι καταπληκτικά (μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού ήταν, εξάλλου, οι έγχρωμες ταινίες, στην Ελλάδα, πριν το ’60). Επίσης οι λήψεις σε διαφορετικές ώρες της ημέρας δίνουν σπάνιας ομορφιάς χρώματα και περαιτέρω πλάνα. Υπάρχουν έξοχες λήψεις στις Αλυκές της Αναβύσσου, στο Σούνιο κ.ά. Τα πρόσωπα, επίσης, απεικονίζονται με μια φυσική ομορφιά, που δεν την βλέπεις συχνά σε άλλες ελληνικές ταινίες της εποχής. Είναι σίγουρο πως ο Markopoulos είχε ψάξει το ελληνικό φως, όπως και τους ηθοποιούς του, έχοντας κάνει πολύ καλή δουλειά και σ’ αυτούς τους τομείς.

Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, ο Markopoulos δεν αναγνώρισε ποτέ την σωζόμενη κόπια ως "δική του ταινία".

Ηθοποιοί: Γιώργος Φούντας , Βύρων Πάλλης , Κώστας Μπαλαδήμας , Νόρμα Βαλλή , Κούλα Αγαγιώτου , Αθηνά Μιχαηλίδου , Μάκης Ρευματάς (αφηγητής) , Δημήτρης Μάρας , Ανδρέας Παντόπουλος , Λιλή Γιαννικάκη , Μαργαρίτα Γκούμα , Θάνος Βελούδιος , Τάκης Κάβουρας , Δημήτρης Στάμος

Συζητήστε για την κινηματογραφική ταινία στο Retromaniax.gr