Κόκκινοι γίγαντες άσπροι νάνοι
Ο Αργύρης Παυλίδης με φόντο το σκηνικό του παιχνιδιού
Ο Αργύρης Παυλίδης και δύο παίκτες
Τίτλος τηλεπαιχνιδιού: Κόκκινοι γίγαντες άσπροι νάνοι
Έτος: 1982
Τηλεπαιχνίδι
Είδος: Τηλεπαιχνίδι
Κανάλι: ΕΡΤ
Ημέρα προβολής: Κυριακή, Τρίτη
Ημερομηνία προβολής πρώτου επεισοδίου: Κυριακή 7 Νοεμβρίου 1982
Ημερομηνία προβολής τελευταίου επεισοδίου: Τρίτη 1 Απριλίου 1986
Αριθμός επεισοδίων: 195 / 197
Διάρκεια επεισοδίου: 30'
Παραγωγός: Έρση Δοξακοπούλου
Σκηνοθεσία: Γιώργος Δάμπασης (II)
Μουσική σύνθεση: Mark C. Petersen
Σκηνικά: Λιλή Ναζίρογλου
Περιγραφή: Τηλεοπτικό παιχνίδι διαστημικών γνώσεων για παιδιά του Γυμνασίου και Λυκείου.
Σύμφωνα με τον επιστημονικό σύμβουλο και συγγραφέα των κειμένων της εκπομπής, κ. Διονύση Σιμόπουλο, Διευθυντή του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου, στο retromaniax.gr:
"Η εκπομπή «Κόκκινοι Γίγαντες-Άσπροι Νάνοι» ήταν μια εκπομπή για την εκλαϊκευση της επιστήμης, η οποία προβάλλονταν από την ΕΡΤ επί 4 χρόνια (195 συνολικά επεισόδια). Πρώτα απ’ όλα να εξηγήσω ότι η εκπομπή είχε μεν την μορφή «τηλεπαιχνιδιού» αλλά δεν ήταν τηλεπαιχνίδι! Ήταν μια εκπομπή «ψυχαγωγικής επιμόρφωσης» που απόφευγε τον «δασκαλίστικο» τρόπο επιμόρφωσης όπως «ο διάβολος το λιβάνι». Το τηλεπαιχνίδι ήταν απλώς ένα «τέχνασμα» για να παρασύρει τον νεαρό τηλεθεατή να παρακολουθήσει μια ψυχαγωγική εκπομπή ενώ συγχρόνως στην όλη διαδικασία παρεισέφρυε και η επιμόρφωση, που υπήρχε χωρίς να το «φωνάζει». Η διαμορφωση της εκπομπής πέρασε από ορισμένα αναγκαία στάδια μέχρις ότου πάρει την τελική της και πλήρη μορφή, μερικές δεκάδες εκπομπές αργότερα. Αυτή την τελική μορφή θα σας παρουσιάσω πιο κάτω.
Ας αρχίσουμε με τον τίτλο ο οποίος εκ πρώτης όψεως έμοιαζε να αναφέρεται σε κάποιο παραμύθι με γίγαντες και νάνους, που όμως διευκρινίζονταν ευθύς εξ αρχής με μια πρωτοποριακή (για εκείνη την εποχή) εισαγωγή. Η εκπομπή, δηλαδή, άρχιζε πριν από τους τίτλους με ένα απλό και σύντομο «φιλμάκι» με αφηγητή την τότε «φωνή» των παραστάσεων του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, τον Μάκη Ρευματά, που παρέπεμπε «υπογείως» στο θέμα της εκπομπής που ήταν η αστρονομία και το διάστημα. Στην εκφώνηση επεξηγούσαμε, σύντομα και περιεκτικά, ότι ο τίτλος και η εκπομπή αναφέρονταν στη γέννηση, την εξέληξη και τον θάνατο των άστρων και άρα σε θέματα αστρονομίας-διαστήματος (αν και αργότερα περιέλαβε κι άλλα θέματα επιστήμης και τεχνολογίας, όπως φυσική, χημεία, γεωλογία, περιβάλλον, κλπ.).
Η κύρια ιδέα της εκπομπής ήταν η όσο το δυνατόν πλατύτερη διάχυση της επιστήμης με έναν απλό (αλλά όχι απλοϊκό) τρόπο σε έφηβους νέους και νέες Γυμνασίου-Λυκείου. Ως διαγωνιζόμενους προτιμούσαμε μαθητές Λυκείου έτσι ώστε οι μικρότεροι τηλεθεατές από το σπίτι τους να μην αισθάνονται μειονεκτικά λόγω της «άγνοιάς» τους στα θέματα και τις ερωτήσεις της εκπομπής αφού «εμφανώς αφορούσαν μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας». Παρόλα αυτά η εκπομπή αφορούσε όλες τις ηλικίες, από 6 έως 106 ετών. Η αρχική μας αυτή εκτίμηση αποδείχτηκε σύντομα σωστή αφού σε ποιοτικές έρευνες που έγιναν για την εκπομπή βρεθηκε ότι την παρακολουθούσαν από μικρά παιδιά του Δημοτικού έως και γιαγιάδες και παπούδες κι όλες οι ενδιάμεσες ηλικίες!
Στόχος της εκπομπής ήταν να «υποχρεώσουμε» τα παιδιά να παρακολουθήσουν ένα ντοκιμαντέρ ευχάριστα και χωρίς να το αντιμετωπίζουν σαν «μάθημα». Είχαμε, επίσης, παρατηρήσει ότι στα παιδιά άρεσε να παρακολουθούν τις διαφημίσεις που είχαν έναν «γρήγορο» ρυθμό μοντάζ της εικόνας. Αυτό μας οδήγησε στο να «σπάσουμε» το ντοκιμαντέρ σε επί μέρους σύντομα φιλμάκια μέχρι 60 δευτερόλεπτα το καθένα που θα είχαν ένα γρήγορο «διαφημιστικού-τύπου» μοντάζ.
Για να «υποχρεώσουμε» τους παίχτες, αλλά και τους τηλεθεατές από το σπίτι τους, να παρακολουθούν με προσοχή και την εικόνα της «ταινιούλας» αλλά και την αφήγησή που την συνόδευε, οδηγήσαμε από τις πρώτες εκπομπές τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν ότι η ερώτηση που θα ακολουθούσε το «φιλμάκι» βρίσκονταν κρυμένη είτε στην προβαλόμενη εικόνα είτε στην αφήγηση της ταινιούλας. Η αφήγηση περιελάμβανε 2-3 πληροφορίες που θα μπορούσαν δυνητικά να διαμορφωθούν σε ερώτηση, ενώ οι εικόνες της ταινίας περιελάμβανε επίσης 1-2 στοιχεία που θα μπορούσαν επίσης να διαμορφωθούν σε ερώτηση. Συνολικά δηλαδή σε ένα φιλμάκι 60 περίπου δευτερολέπτων περιλαμβάνονταν 3-5 στοιχεία που θα μπορούσαν να διαμορφωθούν σε ερώτηση. Φυσικά οι πρώτες εκπομπές είχαν μια πιο απλή διαδικασία για να διαπιστώσουμε κατά πόσο οι θεωρητικές εκπαιδευτικές εκτιμήσεις μας βρίσκονταν στο σωστό δρόμο.
Αμέσως μετά την προβολή της ταινιούλας ο παρουσιαστής, με μια-δυο προτάσεις ως γέφυρα (που περιείχαν κι αυτές περισσότερες σχετικές πληροφορίες), έθετε την ερώτηση και «όποιος πρόλαβε τον Κύριο είδε». Οι διαγωνιζόμενοι δηλαδή «χτυπούσαν» έναν διακόπτη ο οποίος τους έδινε προτεραιότητα να απαντήσουν στην ερώτηση. Εάν δεν απαντούσαν σωστά έχαναν βαθμούς και επί πλέον εδίδετο η ευκαιρεία στην αντίπαλη ομάδα να απαντήση. Η ομάδα που απαντούσε σωστά έπερνε ανάλογους βαθμούς και την ευκαιρεία να απαντήσει σε μία ερώτηση επιστήμης-τεχνολογίας (άσχετη από την ταινία αλλά σχετική με το θέμα της ταινίας) που έθετε ο υπολογιστής.
Ο υπολογιστής ήταν πολύ προχωρημένος για την εποχή εκείνη. Επρόκειτο για έναν TexasInstrumentTI-99/4 (http://www.elmp.gr/index-3a.html) τον οποίο, δύο χρόνια πριν από την εκπομπή, τον είχα αγοράσει στην Αμερική έναντι $1.100. Όταν τελικά τον χρησιμοποιήσαμε στην εκπομπή ως «συμπαρουσιαστή», στην Ελλάδα κόστιζε 40.000 δραχμές αν και αργότερα η τιμή του «έπεσε» στις 25.000 δραχμές. Αντιπρόσωπος στην Ελλάδα ήταν ο Θανάσης Πουλιάδης στα πρώτα του γραφεία (δύο δωματίων) στην οδό Κουμπάρη 5. Στον προθάλαμο ήταν στημένοι 2-3 υπολογιστές που προγραμματίζονταν σε γλώσσα BASIC, από διαφόρους νεαρούς κυρίως, μεταξύ των οποίων και έναν νεαρό μαθητή της πρώτης Λυκείου στο Κολλέγιο Αθηνών ονόματι Διομήδη Σπινέλλη, σημερινό καθηγητή Πληροφορικής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (που χρημάτισε επίσης για ένα φεγγάρι και Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών). Ο Διομήδης, ο οποίος ήταν τότε 16 ετών, προγραμμάτισε τον ΤΙ όχι μόνο για την φωνή του (πραγματική σύνθεση φωνής με βάση τα phonetics της Αγγλικής γλώσσας--εξ ου και η "προφορά του!) αλλά και για την όλη διαχείρηση των ερωτήσεων και διεξαγωγή του παιχνιδιού!
Ο υπολογιστής αυτός περιελάμβανε διάφορες ερωτήσεις με τρεις πιθανές απαντήσεις. Ο παρουσιαστής έκανε μια σύντομη εισαγωγή που οδηγούσε στην ερώτηση. Οι ερωτήσεις ήσαν αρκετά προχωρημένες και δίνονταν με «συνθετική» φωνή από τον υπολογιστή (πολύ προχωρημένα πράγματα τότε). Πολλοί, μάλιστα πίστευαν ότι τις ερωτήσεις τις έκανα εγώ με «ηλεκτρονική παραμόρφωση» της φωνής μου! Κι όμως, ο πραγματικός «εκφωνητής» ήταν ο ΤΙ-99! Με τις τρεις πολλαπλές απαντήσεις δεν υπήρχε περίπτωση να «ντροπιαστούν» οι παίχτες ή να μη μπορούν να δώσουν κάποια απάντηση, και είχαν επί πλέον πιθανότητα 33% να πετύχουν την σωστή απάντηση έστω κι αν δεν την γνώριζαν. Ο υπολογιστής επιβεβαίωνε εάν η απάντηση ήταν σωστή η λάθος.
Συνοπτικά, ένας πλήρης κύκλος περιελάμβανε τα εξής στοιχεία: Ένα φιλμάκι 60 περίπου δευτερολέπτων με 3-5 ακουστικά και οπτικά στοιχεία. Γέφυρα του παρουσιαστή πριν από την πρώτη ερώτηση με ένα ακόμη στοιχείο που ακολουθούσε η βασική ανοιχτή ερώτηση που βασίζονταν στην ταινία. Προλογική εισαγωγή πριν από την ερώτηση του υπολογιστή με σχετικά στοιχεία και τελικά η ερώτηση του υπολογιστή που έκλεινε τον πλήρη κύκλο. Συνολικά στη διάρκεια μιας ημίωρης εκπομπής περιλαμβάνονταν 10-12 τέτοιοι κύκλοι με ανάλογο αριθμό «διαφημιστικών» ταινιών, γεγονός που σημαίνει ότι στη διάρκεια της ζωής της εκπομπής (4 χρόνια και 195 ημίωρες εκπομπές) προβλήθηκαν πάνω από 2.100 φιλμάκια συνολικής διάρκειας 36 ωρών με ακόμη μεγαλύτερης διάρκειας προλόγους, ερωτήσεις και αφηγήσεις! Ο Αργύρης μου έλεγε τότε ότι στα πάρτι που πήγαινε οι κοπέλες θεωρούσαν ότι ήταν αστροφυσικός! Μελετούσε, άλλωστε, πάρα πολύ τα διάφορα κείμενα που του έγραφα.
Τα μουσικά κομμάτια που πλαισίωναν την έναρξη της εκπομπής ήταν τα εξής: το πρώτο κομμάτι που συνοδεύει την αφήγηση του Μάκη Ρευματά είναι φυσικά το «Ignacio-Part I» που γράφτηκε το 1975 για την Μεξικάνικη ταινία του Franchois Reichenbach, «No oyes ladrar los perros?» γνωστή επίσης και ως «Ignacio». Την μουσική αυτή έγραψε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου που παραμένει ένας από τους πιο αγαπημένους μου συνθέτες. Το κομμάτι που διαλέξαμε, γνωστό επίσης και με τον Γαλλικό τίτλο «Ecoutez les chiens aboyer», άρχιζε στο 1:20 περίπου και ήταν το ίδιο κομμάτι που είχε διαλέξει και ο Carl Sagan για τους αρχικούς τίτλους της τηλεοπτικής του σειράς 13 επεισοδίων με τίτλο «Cosmos» (ολόκληρο το πρώτο μέρος διάρκειας 14:15, βρίσκεται στο http://www.youtube.com/watch?v=vEnC4kLujgo ). Η μουσική που ακούγεται στους τίτλους της εκπομπής παρέπεμπε σε κάτι το παιδικό, αλλά με διαφορετικό ύφος, και ήταν ένα κομμάτι από το δεύτερο άλμπουμ της σειράς Geodesium του φίλου Mark C. Petersen, το οποίο μου είχε χαρίσει μερικούς μήνες πριν από την έναρξη της εκπομπής. Ο Μαρκ συνεχίζει να γράφει μουσική για παραστάσεις πλανηταρίου, είτε δικές του (σε συνεργασία με την γυναίκα του Caroline) είτε άλλων. Ο τίτλος του άλμπουμ είναι «Double Eclipse» και για την εκπομπή διαλέξαμε το track 8 “Dance for Brass Quintet”. Μπορείτε να ακούσετε κομμάτια του δίσκου στο http://www.lochnessproductions.com/geo/de/de.html
Για την ιστορία οι κύριότεροι συντελεστές της εκπομπής ήσαν: η παραγωγός της εκπομπής Έρση Δοξακοπούλου, με πολλές πετυχημένες εκπομπές, πριν και μετά, στο ενεργητικό της, ενώ την εκπομπή σκηνοθετούσε ο Γιώργος Δάμπασης, ο πρώτος σκηνοθέτης της Ελληνικής τηλεόρασης από το 1968. Παρουσιαστής ήταν φυσικά ο Αργύρης Παυλίδης με συμπαρουσιαστή τον ΤΙ-99! Ο Αργύρης ήταν ο πρώτος τηλεπαρουσιαστής που έφερε στην Ελλάδα έναν γρήγορο ρυθμό σε αντίθεση με άλλα τηλεπαιχνίδια. Διευθυντής παραγωγής ήταν ο Γιάννης Βασιλόπουλος και Βοηθός Σκηνοθέτη ο Φίλιππας Σαπουντζάκης. Δεξί μου χέρι ως ερευνητής των θεμάτων-ταινιών ήταν ο αστροφυσικός, βοηθός μου τότε στο Ευγενίδειο Πλανητάριο, Γιώργος Γεωργόπουλος, ενώ τα σκηνικά διαμόρφωσε αρχικά η Λιλή Ναζίρογλου κι αργότερα ο Θεοδόσης Δαυλός. Η ιδέα ήταν δική μου και είχα την ευθύνη της επιλογής των ταινιών και την συγγραφή όλων των κειμένων."
Στοιχεία/Trivia: Από τις δημοφιλέστερες εκπομπές για παιδιά της δεκαετίας του '80, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον των μικρών (και όχι μόνο) τηλεθεατών επί τέσσερα συνεχή χρόνια.
Σύμφωνα με τον επιστημονικό σύμβουλο και συγγραφέα των κειμένων της εκπομπής, κ. Διονύση Σιμόπουλο, Διευθυντή του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου, στο retromaniax.gr:
"Πρέπει να ομολογήσουμε ότι δεν καθήλωνε μόνο τους νέους και τα πιτσιρίκια αλλά σε ποιοτική έρευνα που είχε γίνει τότε είχε αποδειχτεί ότι καθήλωνε ακόμη και γιαγιάδες!"
"Πολλοί γονείς στο διάβα των ετών με έχουν επισκεφτεί για να μου πουν ότι ο γιός τους ή η κόρη τους βρίσκεται τώρα στο τάδε Πανεπιστημίο ως καθηγητής/τρια, ερευνητής/τρια επιρεασμένοι από το παιχνίδι εκείνο."
"Στο παιχνίδι αυτό έλαβαν μέρος (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) πάνω από 800 παιδιά στα 4 χρόνια της ζωής του (1982-1986)."
"Τα "φτηνά" δώρα ήταν θέμα "άποψης" κι όχι "τσιγκουνιά", κι όπως θα θυμάστε τα δώρα δεν ήταν το κίνητρο για να συμμετάσχει ή να παρακολουθήσει κάποιος την εκπομπή. Μη ξεχνάτε ότι ο μεγάλος νικητής έπαιρνε τότε έναν ΤΙ που για εκείνη την εποχή ισοδυναμούσε με τον πιο προηγμένο σημερινό Mac!"
Σύμφωνα με συμμετέχοντα (και νικητή) του παινιδιού που αφηγείται στο retromaniax.gr:
"Αρχικά ήμασταν 16 ζευγάρια. Παίξαμε ανά 2 και βγήκαμε 8 ζευγάρια νικητές, μετά οι 4, μετά το ζευγάρι του μεγάλου τελικού. Κερδίσαμε συνολικά και στις 4 αναμετρήσεις. Πήραμε ως δώρο από δύο χρυσά νομίσματα αναμνηστικά των Πανευρωπαικών Αγώνων Στίβου της Αθήνας το 1982, πραγματικής αλλά και συλλεκτικής αξίας... Σαν τώρα θυμάμαι ότι μια από τις ερωτήσεις (σε κάποιο μπαράζ ισοβαθμίας) που χρειάστηκε να απαντήσουμε ήταν ποια είναι η ταχύτητα του φωτός κι εγώ απάντησα 3επί 10 στην ογδόη m/sec!!! O Παυλίδης το είχε στα χαρτιά του ως 300.000 km/sec αλλά κατάλαβε αμέσως πως είναι στην ουσία το ίδιο. Φανταστική εμπειρία, αλλά δυστυχώς θυμάμαι πολύ λίγα καθώς όλες οι εκπομπές γυρίστηκαν μέσα σε λίγες μέρες, άσχετα αν παίζονταν επί 4 μήνες μετά... Το παιχνίδι ήταν πού δύσκολο. Εκτός από τις ερωτήσεις (που ήταν τελείως άσχετες με τα βίντεο που παίζονταν), έπρεπε μετά να διαλέξεις ένα ουράνιο σώμα από τα 16 που υπήρχαν, ώστε να μετακινηθείς πλησιέστερα μέσα στο ηλιακό σύστημα. 13 ουράνια σώματα σε προχωρούσαν μία θέση, 2 δύο θέσεις, και ένα 3 θέσεις. Δικαίωμα να διαλέξεις ουράνιο σώμα είχες μόνο αν είχες πρώτα απαντήσει σωστά στην ερώτηση. Δεν θα ξεχάσω πως στην πρώτη εκπομπή, οι αντίπαλοι είχαν απαντήσει 3 ερωτήσεις σωστά και είχαν πετύχει τα ουράνια σώματα που τους μετέφεραν 2 θέσεις, έτσι είχαν συνολικά 5 θέσεις από την αφετηρία. Εμείς πάλι είχαμε απαντήσει 2 σωστές αλλά τα ουράνια σώματα που διαλέξαμε είχαν μία θέση έτσι έιχαμε μετακινηθεί κατα δύο θέσεις. Στην 3η ερώτηση που απαντήσαμε σωστά (και τελευταία του παιχνιδιού) μου ρχεται μια φαεινή ιδέα και λέω τη Γη ως ουράνιο σώμα και -ω του θαύματος- μας μετακίνησε 3 θέσεις. Ετσι φτάσαμε τους άλλους. Στην ερώτηση μπαράζ, πόσες μέρες έχει ένα δίσεκτο έτος, πάτησα πολύ γρήγορα το κουμπί,απάντησα σωστά (366) και κερδίσαμε. Στα υπόλοιπα παιχνίδια δεν θυμάμαι τίποτα!!! Ήταν και τα τρία σε μία μέρα. Εξοντωτικό!!!"
Σύμφωνα με τις μνήμες θεατή του παιχνιδιού και μέλους του retromaniax.gr:
"Απ' ό,τι θυμάμαι παρακολουθούσαν βιντεάκια (με θέματα συνήθως για πλανήτες, γαλαξίες κλπ, αλλά και "γήινα" θέματα), στα οποία υπήρχε αφήγηση (με τη φωνή του Παυλίδη). Μετά το βιντεάκι, ο Παυλίδης έκανε κάποια ερώτηση, της οποίας η απάντηση βρισκόταν στην αφήγηση του βίντεο (την οποία οι παίκτες έπρεπε να είχαν ακούσει πολύ - πολύ προσεκτικά). Και όποια ομάδα έβρισκε πρώτη την απάντηση, πατούσε ένα κουμπί δίπλα στο κάθισμα για να απαντήσει. Όμως, δίπλα στο κουμπί ευρίσκετο και μια σερήνα, σαν από αστυνομικό αυτοκίνητο, με φως που στριφογύριζε και με αρκούντως εκκωφαντικό ήχο! Με δυο λέξεις, η έγκαιρη εύρεσις της σωστής απαντήσεως γινόταν με πανηγυρικό τρόπο!!!"
Το παιχνίδι ΔΕΝ σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ, παρά μόνο κάποια μεμονωμένα επεισόδια.
Ένας μεγάλος αριθμός εκπομπών διασώθηκε χάρη στην προνοητικότητα του επιστημονικού συμβούλου και συγγραφέα των κειμένων της εκπομπής, κ. Διονύση Σιμόπουλου, ο οποίος έκανε εγγραφές από την τηλεόραση για το προσωπικό του αρχείο.
Παρουσιαστής/ές: Αργύρης Παυλίδης
Συμμετέχοντες: Μάκης Ρευματάς
Θεματική ενότητα στο Retromaniax.gr }}
Η αναγγελία της πρώτης εκπομπής από την ΕΡΤ, οι τίτλοι έναρξης του 1ου επεισοδίου (Κυριακή 7/11/1982) και η παρουσίαση του παιχνιδιού από τον Αργύρη Παυλίδη
Απόσπασμα εκπομπής από τον 2ο κύκλο, στις αρχές Μαίου του 1983
Απόσπασμα από τον τελικό το 1984